Elżbieta i Melchior Mortęscy mieli czwórkę dzieci. Ich synem był Ludwik, który za panowania Stefana Batorego piastował urząd senatora, później został wojewodą pomorskim następnie chełmińskim, a zmarł w 1615 będąc starostą pokrzywieńskim. Mieli też trzy córki: Annę, która była żoną Ernesta Wejhera, starosty puckiego; Elżbietę, jej mężem był Maciej Żaliński, kasztelan gdański; i najmłodsza Magdalena, późniejsza ksieni klasztoru chełmińskiego.

Magdalena Mortęska urodziła się ok. 1554 r. w Pokrzywnie, zmarła w klasztorze w Chełmnie 15 II 1631. Jej ojciec Melchior Mortęski w 1560 owdowiał. Po śmierci matki Anna i Elżbieta wychowywały się w klasztorze norbertanek w Strzelnie, syn Ludwik pozostał przy ojcu a Magdalena została powierzona starościnie Wulkowskiej z Topolna, siostrze Melchiora. Ten okres życia miał duży wpływ na ukształtowanie się charakteru Magdaleny i jej duchowość. Była bowiem wychowywana przez pobożną ciotkę, która uczyła ją żyć w bojaźni Bożej, wrażliwości na najlżejszy przejaw winy i kultu do Matki Bożej. Uczono ją także pracowitości. Podczas pomagania służbie w przygotowaniu posiłku Magdalena wykłuła sobie prawe oko. Nie uczono jej natomiast czytać, ani pisać. Miała z niej wyrosnąć dobra pani domu. Widocznie umiejętność czytania uznano za rzecz zbyteczną do osiągnięcia tego celu. Po ośmiu latach, zabrał ojciec Magdalenę z Topolna do domu rodzinnego, by „przypatrzyła się rzeczom światowym i przygotowała do stanu małżeńskiego”. Magdalena jednak uczyniła ślub dziewictwa i pragnęła Bogu oddać się na wyłączną służbę w klasztorze i to klasztorze chełmińskim. W swoim postanowieniu była bardzo stanowcza odmawiając zamążpójścia.

Pałac w Mortęgach,2014 r., Fot. D. Brzeziński

Pałac Mortęgi obecnie

Ojciec domyślał się zamiarów córki, gdyż osadził ją w dworze w Mortęgach pod nadzorem ochmistrzyni i dziesięciu służebnic z zakazem uczenia jej pisania i czytania. Córka zdołała jednak, i to w dwa tygodnie, nabyć umiejętności czytania i pisania. Pomógł jej w tym miejscowy pisarz prowentowy. Był to dla niej przełom w życiu. Odkryła jak wielką wartością dla kobiety jest nauka. Jesienią 1578 roku opór ojca na tyle złagodniał, że zrobił pewne ustępstwa. Pozwolił córce jeździć codziennie na roraty do Lubawy. W grudniu 1578 roku, niedługo przed Bożym Narodzeniem, Magdalena „szczęśliwie przyjechała do zakonu naszego z dwiema służebnicami swymi, panną Dorotą Przepałkowską i z panną Zuzanną Piecewską, na 2 niedziele się tylko u pana ojca uprosiwszy, który jej tego bardzo bronił”. Po dwóch tygodniach przysłał ojciec „panią starą”, by zabrała córkę, lecz Magdalena murów klasztornych już nie opuściła. Wywołała tym straszny gniew ojca. Aby go uśmierzyć uprosiła sobie wstawiennictwo bp kujawskiego Stanisława Karnkowskiego oraz kasztelana lądzkiego Stanisława Sierakowskiego, posłów królewskich. Również swego wuja bp chełmińskiego Piotra Kostkę oraz drugiego wuja wojewodę pomorskiego Krzysztofa Kostkę pozyskała dla swojej sprawy. Wobec zdecydowanej postawy córki i poparcia możnych panów Melchior ustąpił. Podkomorzy dał się przebłagać w końcu stycznia 1579 r. Magdalena mogła teraz w pełni oddać się Bogu i prowadzić życie zakonne. Ojciec Magdaleny Melchior Mortęski zmarł w 1587 r.

Matka Ksieni Magdalena Morteska

Panna Mortęska złożyła profesję i otrzymała konsekrację z rąk bpa Piotra Kostki 4 czerwca 1579 r. Wraz z nią konsekrowanych było dwanaście innych zakonnic. Tydzień później bp Piotr Kostka zarządził wybory ksieni, którą została Magdalena Mortęska. 11 czerwca 1579 r. Magdalena otrzymała konfirmację na urząd Abbatissy, którą zgodnie z Regułą, pozostała do śmierci. Ksieni Mortęska stała ona podwaliną odnowy zakonnej i dała początek „Reformie chełmińskiej”.

Widok klasztoru w Chełmnie, stan obecny.

Klasztor chełmiński w momencie objęcia go przez Matkę Mortęska znajdował się w stanie upadku – tak pod względem materialnym jaki duchowym. Okres prawdziwego zakonnego życia uległ istotnym zmianom w XVI stuleciu. Zaczęła się szerzyć wówczas w Prusach reformacja Lutra. Nastąpił kryzys dawnych wartości, którego przejawem było gremialne opuszczanie klasztorów.

Po objęciu urzędu Ksieni, Magdalena Mortęska gorliwie podjęła się swoich obowiązków. Obejmowały one swym zasięgiem dwie podstawowe dziedziny: kształtowanie duchowości i życia wspólnoty oraz troska o byt materialny. Pociągało to za sobą działania na polu prawodawstwa zakonnego i formacyjnym oraz oświatowo – wydawniczym w przypadku pierwszej z dziedzin. W stosunku do drugiej dziedziny dotykało wszelkich spraw majątkowych, gospodarczych, fundacyjnych oraz kulturę i dzieła charytatywne.

Rozpoczęła reformę życia zakonnego od położenia fundamentu ubóstwa i posłuszeństwa. Dołączyła do tego Magdalena ćwiczenia w modlitwie, w czytaniu i umartwianiu. Wprowadziła też zmetodyzowane rozmyślanie i wymagała, by siostry pisały medytacje. Zmieniony został porządek dnia, Został on ujęty w deklaracjach chełmińskich. Było tam przewidziane prawie osiem godzin snu, podzielonego na dwie raty, przed i po jutrzni; codziennie dwie Msze święte; dwa posiłki w ciągu dnia; godzina rozmyślania; małe oficjum maryjne; czas na pracę; na lekturę; na krótką rekreację a wszystko w ramach normalnego rytmu chórowych godzin kanonicznych.

Praca nad odnową życia zakonnego nabrała rozmachu, gdy Matka Mortęska znalazła w jakiś rupieciach na strychu starą Regułę, napisaną po łacinie. Był to przełomowy moment dla „Reformy Chełmińskiej”. Reguła została przetłumaczona i opracowana przy udziale jezuitów oraz opatrzona deklaracjami. Następnie Matka Mortęska wysłała ją do Stolicy Apostolskiej, gdzie w 1605 uzyskała zatwierdzenie papieża Klemensa VIII. Teraz dzieło odnowy dokonywało się już w oparciu o zreformowaną Regułę. Do końca swojego życia Ksieni chełmińska zmagała się z przeciwnikami zreformowanej Reguły, nie poddając się jednak i nie upadając na duchu.

Nowością w zreformowanej Regule były Deklaracje czyli objaśnienia do rozdziałów Reguły.

Działania na rzecz duchowego podźwignięcia wspólnoty przyniosły owoc w postaci Kongregacji Chełmińskiej, która objęła 22 klasztory benedyktyńskie, bądź to odnowione przez matkę Mortęską bądź z jej fundacji.

Edukację rozciągnęła Matka Mortęska również na panny świeckie. Przy każdym klasztorze kongregacji chełmińskiej zakładano szkoły dla dziewcząt. Wprowadzone przez nią zmiany organizacyjne życia zakonnego jak i duchowego przyciągało kandydatki do klasztoru. Zaczął się okres wzmożonego napływu powołań. Uformowanymi już mniszkami obsadzała Magdalena Mortęska kolejne klasztory, które reformowała bądź też zakładała.

Z fundacji Matki Mortęskiej powstało też colegium jezuitów w Toruniu i seminarium dla kapelanów klasztornych w Poznaniu w 1616, później przeniesione do Torunia. Otworzyła także dom dla wysłużonych kapelanów w Chełmnie. Ta fundacja została zatwierdzona 18 września 1619 r. przez bpa Jana Kuczborskiego, który w swoim testamencie zrobił zapis na rzecz tego dzieła. Porządkowanie spraw materialnych klasztoru i rewindykacja dóbr toczyły się przez prawie cały okres przełożeństwa Matki Mortęskiej. Odzyskiwane środki służyły do zakupu nowego sprzętu liturgicznego, utrzymania wspólnoty, na działalność fundatorską, na rzecz zabudowań klasztornych, które odnawiano i dobudowywano czy też nabywanie nowych majętności; na działalność wydawniczą i przekład dzieł ascetycznych.

Magdalena Mortęska zmarła po trwającej niecały miesiąc chorobie w lutym 1631 roku. W pozostawionym testamencie duchowym (tzw. Waleta), nie wyznaczyła swojej następczyni, ale zapisała trzy ważne rady siostrom: by przestrzegały Reguły, nieustannie ćwiczyły się w życiu duchowym oraz by zachowywały klauzurę.

W bibliotece Opactwa Benedyktynek w Przemyślu znalazł się rękopis, który został zidentyfikowany jako testament duchowy ksieni chełmińskiej Magdaleny Mortęskiej. Jest napisany ręcznie na ostatnich stronicach starodruku SNOPECZEK MIRY ( Kalisz 1683) i zatytułowany: Waleta najmilszej matki i dobrodziejki naszej panny ksieni w złym i niebezpiecznym zdrowiu pisana, 4 lutego w roku 1631.

Magdalena Mortęska od razu po śmierci została otoczona kultem jako świątobliwa. Przejawem tego są: opublikowane przez jezuitów dwie prace monograficzne omawiające życie i cnoty zmarłej; wykonane obrazy – najstarszy z XVII wieku pochodzący z kościoła w Młyńcu; modlitwy i litanie ku czci Matki Mortęskiej.

Zachowany tekst litanii z bibliotek klasztoru łomżyńskiego

Po skasowaniu klasztoru chełmińskiego dokonanego po rozbiorach Polski, szarytki objęły dziedzictwo po benedyktynkach. Przejęły także kult do Matki Mortęskiej, to one ukryły jej ciało. Proces beatyfikacyjny Ksieni chełmińskiej był wznawiany dwukrotnie: w 1969 przez Ks. Bp Kazimierza Józefa Kowalskiego. Niestety jego śmierć przerwała proces. Jednak od tego roku Magdalenie Mortęskiej przysługuje tytuł Sługi Bożej. Drugi raz 3 lipca 2016 r. w kościele pw. Świętych Jana Chrzciciela i Michała Archanioła w Lubawie. Uroczystego otwarcia procesu beatyfikacyjnego dokonał Ks. Bp Andrzej Suski. Obecnie czekamy na zamknięcie procesu na szczeblu diecezjalnym.

Skład komisji: Ks. Sławomir Oder – postulator; Ks. Andrzej Scąber – delegat bp A. Suskiego; O Szczepan Tadeusz Praśkiewicz – postulator sprawiedliwości; Ks. Mariusz Stasiak – notariusz; Ks. Paweł Kołatka – notariusz pomocniczy, Bp Andrzej Suski, Bp pomocniczego Józef Szamocki.

Sługa Boża Magdalena Mortęska (1554-1631)

Modlitwa o łaski za wstawiennictwem Sługi Bożej Magdaleny Mortęskiej

Boże, Ty obdarzyłeś służebnicę Twoją Magdalenę Mortęską licznymi łaskami, tak że podczas swego ziemskiego życia jaśniała pięknością swej duszy jak promień świetlany pośród błędów wiary, pociągając swym przykładem wiele dusz do Boga. Wysłuchaj nasze pokorne błagania, które do Ciebie zanosimy, prosząc, abyś ponownie raczył objawić światu świętość jej życia. Spraw, aby dzisiaj jej wstawiennictwo, jak niegdyś ziemska gorliwość o chwałę Bożą i zbawienie ludzi, wyjednało nam łaskę (…) i doprowadziło do poznania prawdy, i osiągnięcia szczęścia wiecznego. Amen.

Imrimatrur: Biskup Toruński, 5 lutego 2015 r., L.dz. 141/15/BD.

Informacje o otrzymanych łaskach za wstawiennictwem

Sługi Bożej prosimy kierować pod adres:

Kuria Diecezjalna Toruńska, ul. Łazienna 18, 87-100 Toruń.